مەهدی گلی
دەیان ساڵە سیاسەتمەدارانی عێراق گوتارێڪی پۆپۆلیستی (شعوبي) پراڪتیزە دەڪەن ڪە بە قووڵی وەهم و چەواشەڪارانە و ماندووڪردنی خەڵڪە. ئەمەش لە ڕابردوودا وڵاتی بەرەو ڪارەسات گەیاندووە و دەشی گەیەنێت، و زیاتریشی لێدەڪەوێتەوە. ئەمە بە مەبەست ڕوویدابێت یان بەبێ مەبەست، ئەنجامەڪەی وەڪ یەڪە.
ئامانجی ئەم گوتارە ناعەقڵانییە، هاندانی هەست و سۆزی خەڵڪی ئاسایی و ڪێشانی وێنەیەڪی واقیعێڪی خەیاڵییە، بۆ ئەوەی هەست و سۆزی نەتەوەیی و دینی خەڵڪ بقۆزێتەوە و ڪاریگەری لەسەر بڕیار و هەڵوێستەڪانیان هەبێت، بە ئامانجی ئیستغلالڪردن و ڪۆنترۆڵڪردنی. ئەم گوتارە بە تێپەڕبوونی ڪات بە تایبەتی لە بیست ساڵی ڕابردوودا خراپتر بووە و دەستی ڪردووە بە قسەڪردن لەسەر هەستی تائیفی و ناوچەگەری و ڕەگەزپەرستی. پشتی بە وروژاندنی ڪۆنەپەرستی و هاندانی ناڪۆڪی مێژوویی و سیاسی و ئایینی بەستووە ڪە لە قووڵایی مێژوودا هەبووە، چ خەیاڵی و چ لۆ ژیڪی. (واقعي)
سیاسەتمەدارێڪ ڪە لەم ساڵانەی دواییدا پۆستێڪی باڵای هەبووە، دان بەوەدا دەنێت و ئەم دانپێدانانەش ڪە شانازیی پێوە دەڪرد، ڪە چێژی لەو جەماوەرییە نەبینیوە ڪە دەبووە هۆی ئەوەی بتوانێت سەربڪەو ێت بۆ دەسەڵات. پەنای بۆ هاندانی تائیفەگەری برد و لێڪچوونێڪە
لە ناوەڪانی نێوان ڪەسایەتییە ڪی مێژوویی و ڪەسایەتییەڪی هاوچەرخدا بەڪارهێنا و بەراوردێڪی لە نێوانیاندا ڪێشا سەبارەت بە گۆشەگیریی سەر مەزهەبێڪ!
جێگای سەرنجە گوتاری ناعەقڵانی یۆتۆپیایی تەنیا لە عێراقدا سنووردار نییە، بەڵڪو هێشتا لە وڵاتانی وەڪ ئێران، ڤەنزوێلا، ڪۆریای باڪوور و ڕەنگە لە وڵاتانی دیڪەشدا باو بووە.
بەڵام جێگای سەرنجە ڪە هەموو ئەو وڵاتانەی هەوڵی قۆرخڪردنی ڕاستییەڪان دەدەن و گوتارێڪی تاڪلایەنە بەرەوپێش دەبەن و خەڵڪ ناچار دەڪەن قبوڵیان بڪەن، وڵاتی دواڪەوتوون ڪە بەردەوام لە دابەزیندان، و خەڵڪەڪەیان بەدەست ڪێشەی سەختی جۆراوجۆری ئابووری و ڪۆمەڵایەتییەوە دەناڵێنن.
وڵاتانی دەوڵەمەند هەن، وەڪ ڤەنزوێلا و ئێران، ڪە بەهۆی ژیانیان لە جیهانێڪی خەیاڵیدا ڪە لە باشترین حاڵەتدا تەنها لە خەیاڵی سەرڪردەڪانیاندا بوونی هەیە، یان دەستڪردە و لە خراپترین حاڵەتدا بۆ فریودان و چەواشەڪردنی خەڵڪ بەڪاردێت.
وڵاتە ئاساییەڪان بە وردی لە بارودۆخەڪانیان دەڪۆڵنەوە و هەڵدەسەنگێنن و لە ژێر ڕۆشنایی ئەمەشدا هەوڵ دەدەن تواناڪانیان بەرز بڪەنەوە و سوود لەو سەرچاوانەی لەبەردەستیاندایە، جا مرۆیی، سروشتی، پیشەسازی، یان دارایی. پلانی واقیعی دادەڕێژن بۆ پەرەپێدانی وڵاتەڪانیان و پێدانی زانیاری ڕاستەقینە بە گەلەڪەیان، نەڪ تەنها بۆ ئەوەی ڕاستییەڪانیان پێ بڵێن، ڪە لە خۆیدا پێویستە، بەڵڪو بۆ ئەوەی بتوانن بە لۆژیڪی (واقعي) بیربڪەنەوە، بۆ ئەوەی خۆیان بە بوونی سەرچاوە و توانایە نەبووەڪان فریو نەدەن، نە خەون بە پێشڪەوتنی نائاسایی، یان خۆشگوزەرانی و گەشەسەندنی دەستنەڪەوتووەوە ببینن. سیاسەت هونەری بەڕێوەبردنی دەوڵەتە لەسەر بنەمای ئەوەی مومڪین و بەردەستە نەڪ ئەوەی خەیاڵییە.
پێشبینیڪردنی ئایندە و دەستنیشانڪردنی ئەگەرەڪانی بە باش و خراپ، وەڪ ناهاوسەنگیی ئابووری و ڪۆمەڵایەتی و گۆڕانڪاریی ژینگەیی و ڪەشوهەوا، پاشان پێشنیارڪردنی پلانی گەشەپێدان بۆ پێشخستنی وڵات و هاوسەنگ بوون لەگەڵ پێشهاتەڪانی ئەو سەردەمە.
بەڵام ئەو وڵاتانەی بە سەرڪردایەتی گروپە سیاسییە نەزان و خەونبینەکان و ناڪارامەڪان و پشت بە چەواشەڪردنی جەماوەر دەبەستن وەڪ بنەمایەڪ بۆ حوڪمڕانی و مانەوەیان، یان خۆیان بە زلهێزە سەروو سروشتیەڪان دەخەڵەتێنن بۆ گۆڕینی جیهان و شڪستپێهێنانی زلهێزەڪان، قەدەریان بۆ دانراوە لە بگەرێنەوە بۆ دواوە لە باقی جیهان. لەوەش خراپتر، ڪارەساتی دووبارەبووەوە بەسەر گەلەڪانیاندا دەهێنن، ڪە بەدەست چینە سیاسییە شڪستخواردووەڪان و ڪەلتوورێڪی نەگونجاو لەگەڵ جیهانی هاوچەرخدا دەناڵێنن.گەڕانەوە بۆ عێراق، و دوور لە مێژووی ڪۆن، ڪەلتوری سیاسی عێراق، لانیڪەم لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردووەوە، گەیشتووەتە پشت بەستن بە خەیاڵ، دوور لە واقیع، گوتار بووەتە شیعریی و خەوناوی، و سەیر نییە زاڵبوونی شاعیران یان گوتاری شیعری بەسەر سیاسەتدا ببینین.
ئێراقییەڪان تا ئێستاش شیعری سیاسی ئەلرەسافی و جەواهیری دەخوێننەوە و بە بنەمای ڪردەوەی سیاسی و پێوەرێڪ بۆ جیاڪردنەوەی ڕاست بە هەڵە دەزانن.
ئێستا هەموو دەسەڵاتدارێڪ یان سیاسەتمەدارێڪ ڪەسێڪی هەیە ڪە چەپڵەی بۆ لێدەدات و سیفەتی ئیلاهی بەسەریدا دەبەخشێت. ئەمە تەنانەت لەم سەردەمەشدا باو بووە و سەیر نییە دەبینین دادوەر و ڕۆشنبیران دەگۆڕدرێن بۆ چەپڵە لێدەر بۆ سیاسەتمەدارانی توانا سنووردارەڪان.
ئیتر جێگای سەرسوڕمان نییە ڪە دادوەرەڪان بوونەتە سیاسەتمەدار و بەشێڪیشیان بە قووڵی تێوەگلاون لەو گەندەڵی بەربڵاوەی ڪە لە دامودەزگاکانی دەوڵەتدا هەیە و هەرچییەڪ لە توانایاندایە بیدزن و هەڵدێن بۆ دەرەوەی ووڵات!
ڕاستییەڪە ئەوەیە ڪە ئەم ڪەسانەهەر لە یەرەتاوە شایستەی پلە و ناونیشانی دادوەری نەبوون. چوونڪو دەسەڵاتی دادوەری یەڪێڪە لە پیشە پیرۆز و باڵاڪان و پێویستی بە عەقڵێڪی ساغ و ویژدانێڪی زیندوو و پلەیەڪی بەرزی دادپەروەری و هەستڪردن بە بەرپرسیارێتی و ڕێزگرتن لە مافی ئەوانی دیڪە هەیە.
هەندێڪ لە دادوەرە پیشەییەڪان بەدرێژایی ساڵان خۆیان خستۆتە مەترسییەوە و لەڪاتی فشاردا بۆ گۆڕینی بڕیارەڪانیان زیندانی ڪراون یان دەستیان لە پۆستە دادوەرییەڪانیان ڪێشاوەتەوە.
ئێستا عێراق پاشەڪشە دەڪات، گوتارێڪی یۆتۆپیاییتر، (اكثر مثالية) و سوریالتر لە ڕژێمی پێشوو دەگرێتەبەر، ڪە عێراقی خستە ناو سێ شەڕی وێرانڪەرەوە، یەڪێڪیان لەگەڵ ئێران ڪە هەشت ساڵی خایاند، دووەمیان لەگەڵ ڪوەیت ڪە بە شڪستێڪی ترسناڪ ڪۆتایی هات و گەمارۆیەڪی وێرانڪەر ڪە ١٣ ساڵی خایاند، سێیەمیش ڪە بە داگیرڪردنی عێراق و ڕووخاندنی ڕژێم ڪۆتایی هات.
ئەم شەڕانە گیانی زیاتر لە یەڪ ملیۆن لە باشترینەڪانی عێراقی بردووە، لە ڪاتێڪدا تا ئێستا لایەنی ڪەم پێنج ملیۆن ڪەس ئاوارە بوون و لەگەڵ تێپەڕبوونی ڪاتدا ژمارەڪە زیاتر دەبێت.
وا دیارە سیاسەتمەدارانی عێراق لە ئەزموونەڪانی ڕابردوو فێر نەبوون. بەڵڪو گوتاری ناعەقڵانی بووەتە ڪولتوورێڪی زاڵ ڪە ڪەس لێی لانادات تەنها بە دەگمەن نەبێت. سیاسەتمەدارە نوێیەڪان ڪە شانازی بە ئایین دەڪەن، خەریڪی گوتاری ڪۆن بوون، تەنانەت پەرەیان پێداوە و لە پێشووتر توندڕەوتریان ڪردووە. بەڵام گەلانی عێراق باش دەیانناسن و دەزانن دوورن لە تەقوا و پرەنسیپ و بە دوای خزمەتی گەلدا ناگەڕێن. ئەمەیە ڪە ئەزموونی ئەوان لە دەسەڵات لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردوودا سەلماندوویانە. تەنها بەدوایدا دەگەڕێن قازانجی شەخسی و خێزانی و بەدەستهێنانی پارەی گشتی و کۆنترۆڵکردنی خەڵڪە بەپێی ئیحتیاجات و بەرژەوەندییەڪانیان.
لەم ڕۆژانەدا بەشێڪ لە سیاسەتمەداران یان سەرڪردەی گروپە چەڪدارەڪان وا دەردەڪەون ڪە تەحەدای ئەمریڪا دەڪەن و بەڵێنی شڪستی پێدەدەن. ئه م خه ڵڪه ڪه ڪولتووری سیاسی و زانیارییان له باره ی ڪاروباری جیهانی هاوچه ڕخه وه نییه، و جگه له سوڪایه تی و قسه ی گە وره
ش هیچی تر نازانن، پێیان وایە مافی خۆیانە عێراق و گەلەڪەی بڪێشنە ناو شەڕێڪی بێهودە و نایەڪسانەوە ڪە بە ناچاری دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی زیاتر و لاوازی و ماڵوێرانی زیاتر، بیگەڕێننەوە بۆ ڕۆژانی شڪست و گەمارۆدان، ڪە لەو ماوەیەدا عێراقییەڪان تووشی هەژاری و برسێتی بوون و تووشی هەموو جۆرە زەلیلبوونێڪ بوون و دابەزینی مەعریفی (اخلاق)
هەندێڪ ڪوتلە لەژێر چەتری هێزەڪانی ڪۆڪردنەوەی جەماوەرێکە (PMF) ڪە بڕیارە دامەزراوەیەکی سەر بە دەوڵەت بێت، هێرش دەڪەنە سەر باڵیۆزخانە و فڕۆڪەخانە و بنڪە سەربازییەڪانی عێراق ڪە میوانداری هێزە بیانییەڪان دەڪەن و سەردانڪەرانی بیانی دەڕفێنن، بە بیانووی پاڵپشتیڪردنی فەلەستینییەڪان لە غەززە. ڕاستییەڪە ئەوەیە ڪە ئەوان ساڵانێڪە ئەم ڪارانە پراڪتیزە دەڪەن و لە شەڕی غەززەوە دەستیان پێنەڪردووە، لە ڪاتێڪدا حڪومەتەڪان هەوڵیان نەداوە ئەو گروپە بێ ئیدارە بگرن و ڕایانبگرن. ئەوەی جێگای سەرنجە، ئەم فراکسیۆنانە مانۆڕی سەربازیی هاوبەشیان لەگەڵ سوپای پاسدارانی ئێران لە ئاوەڪانی عێراق ئەنجامدا، بە بەلەمی فلیم، هاوشێوەی ئەوانەی ماسیگرەڪان لە تاڵاوەڪاندا بەڪاریان دەهێنن، بە ئامانجی نمایشڪردنی هێزی خۆیان بۆ ترساندنی دوژمنەڪانیان! بە ڕوونی تەحەدایەڪ بۆ سوپای عێراق ڪە لە هەمان ڕۆژدا یادی دەیان ساڵەی دامەزراندنی ڪردووە. حڪومەت وەڪ ئەوەی پەیوەندی بەوەوە نەبێت مامەڵە دەڪات، ڕەنگە بەو هیوایەی دۆخەڪە خۆی باشتر بڪات.
ئامانجی ئەم گرووپانە ڕوونە: دابڕانی عێراق لە جیهانی عەرەبی و ڪۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، تێڪدانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەڪانی، ملڪەچڪردنی بۆ ڕیزەڪانی دەوڵەتانی گەمارۆدراو ڪە بەردەوام هەژارتر و خراپتر دەبن و نەیانتوانیوە هیچ ڪام لە ئامانجەڪانیان بگەن. پاشان عێراق دەڪەنە یارییەڪ لە دەستی دەوڵەتێڪی تردا، ڪە هەرگیز دۆستی عێراق نەبووە، بەڵڪو بە درێژایی هەموو سەردەمەڪان و لە ژێر هەموو ئەو ڕژێمانەی ڪە حوڪمیان بەسەردا ڪردووە، هەوڵی لاوازڪردن و زاڵبوونی بەسەریدا داوە. عێراق وڵاتێڪی فرە نەتەوە و فرە ئایین و فرە مەزهەبییە. بە درێژایی مێژوو قوتابخانەی بیرڪردنەوەی ئایینی، فیڪری، ئەدەبی، زمانەوانی و ڪولتووری لە باوەش گرتووە. هەروەها ئاراستەی سیاسی و فیڪری و کولتووری جۆراوجۆری هەیە. بەڵام گروپە چەڪدارەڪان تەنها نوێنەرایەتی ڪەمینەیەڪ دەڪەن، بەڵام ئەوەی وایان لێدەڪات ئەوەندە دەنگیان هەبێت ئەوەیە ڪە خاوەنی چەڪن و چێژ لە پشتیوانی وڵاتێڪی دیڪە وەردەگرن. ئەوان بودجەی خۆیان لە عێراقەوە وەردەگرن، ڪە ڪار بۆ لاوازڪردنی دەڪەن، هەروەها هەوڵدەدەن ئەوانی دیڪە ناچار بڪەن ڪە ئاراستەڪانی خۆیان پەیڕەو بڪەن، کە لەسەر بنەمای سۆز و وابەستەیی دامەزراون.
بەڵام ئەو چەڪانەی لە ئێستادا ئەوانی تر تیرۆر دەڪەن، دژە چەڪی بۆ خۆیان ڕادەڪێشن و عێراق دەڪاتە مەیدانی شەڕ. ئەمە لە ئێستاوە تا ڕادەیەڪ ڕوودەدات. ئەم گروپانە وەڪ چەند مانگێڪ لەمەوبەر لە بەسرە ڕوویدا، لەگەڵ یەڪتردا پێڪدادان دەڪەن و سەرڪردە و چالاڪوانانی یەڪتر تیرۆر دەڪەن. بەڵام شەڕی ئەگەری مەترسیدارتر و وێرانڪەرتر دەبێت ئەگەر ئەم گروپانە بتوانن ئەجێندای خۆیان جێبەجێ بڪەن. حکومەتە (لاوازەڪە)ی سودانی پێویستە پێگەی بینەری ئێستای بەجێبهێڵێت و وا خۆی نیشان بدات ڪە هەموو شتێڪ ئاساییە و سەرنجی لەسەر پرسە گرنگەڪانی وەڪ ئاوەدانڪردنەوە و پێشڪەشڪردنی خزمەتگوزارییە. لە عێراق شتەڪان ئاسایی نین. تەنانەت ئەگەر خەریڪە لە ژێر ڪۆنتڕۆڵ دەربچن، و پێدەچێت خەریڪە ئەو ڪارە بڪەن، گەڕانەوەیان بۆ دۆخی ئاسایی ئاسان نابێت، یان تەنانەت مومڪین، بەتایبەتی ئەگەر وڵاتانی ڕۆژئاوا هەڵوێستی دوژمنکارانە بەرامبەر عێراق بگرنەبەر، بایڪۆتی بڪەن، یان سزای بەسەردا بسەپێنن. عێراق سەر بە گروپێڪی دیاریڪراو نییە، بەڵڪو سەر بە هەموو خەڵڪەڪەیە. ڪاتی ئەوە هاتووە ڪە پارتە سیاسییەڪان، گرووپەڪان، دەسەڵاتدارانی ئایینی، ڪۆبوونەوەی ڕۆشنبیری و ئەڪادیمی و پێش ئەوانیش حڪومەت، هەڵوێستی بوێرانە بگرنەبەر بۆ ڕزگارڪردنی عێراق لەو وێرانڪاری و داڕمان و وابەستەییەی ڪە ئەم گروپە نابەرپرسانە بەرەو ڕووی دەبن.
