مهدی گلی
دوای گەڕانەوەی ترەمپ وبونی بە سەرۆكێ ئەمریكا عێراق وەک جاران نابێت
نائاسایی نییە وڵاتێکی وەک ئەمریکا سەرۆکێکی هەبێت کە بەگوێرەی ئاستی دۆناڵد ترەمپ بگونجێت لێدوانەکانی سەبارەت بە بارودۆخی ناوچەکە تازە نییە بۆ عەقڵیەتی وڵاتێکی زلهێز، بەڵام ئەوەی نوێیە ئەوەیە کە لێدوانەکانی ترامپ بووەتە پێوەرێک بۆ سیاسەتی ئەمریکا، چونکە لە سەردەمی جۆ بایدن، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا تەنها دروشم بووە.
حەقیقەتی ڕانەکردوو ئەوەیە کە جیهان بە دەسەڵات حوکم دەکرێت و ئەوە دەسەڵاتە کە چارەنووسی گەلان دیاری دەکات. حکومەتەکان دەڕوخێندرێن و ئەوانی تر بەهۆی دەسەڵات و هەژموونییەوە لەدایک دەبن و هیچی تر.
سەرۆکی نوێی ئەمریکا لەوە تێدەگات کە دەسەڵاتی ئابووری، نەک سوپای تەیارکراو بە نوێترین تەکنەلۆژیا، دەسەڵاتی بەسەر خەڵکدا بەدەستەوەیە. بۆیە جیهان شاهیدی ئەزموونی پێشووی ترەمپ بوو لە شەڕە ئابوورییەکانی لەگەڵ چین کاتێک گەمارۆی تەکنەلۆژی بەسەر کۆمپانیای هواوی چینی دا سەپاند.
هەروەک چۆن کەشوهەوای عێراق ناجێگیرە، دۆخی سیاسی عێراقیش ناجێگیر و گۆڕانی بەسەردا دێت لەبەر ڕۆشنایی گۆڕاوە ناوچەییەکان کە لە یاری دۆمینۆ دەچێت، عێراقیش یەکێکە لەو بەردانەی کە یەک لە دوای یەک دەکەونە خوارەوە.
زیادە ڕەوی نییە باس لە کارەساتێکی ئابووری بکەین کە بەسەر عێراقدا دێت ئەگەر ترەمپ بەڵێنەکەی جێبەجێ بکات و شەڕەکان بوەستێنێت، بەقسەی ئابوری ناسان ئەمەش دەبێتە هۆی دابەزینی نرخی بەرمیلێک نەوت بۆ خوار ٥٠ دۆلار. حکومەتی عێراق چۆن پابەندبوونی خۆی بە دابینکردنی مووچەی فەرمانبەران و کەرتی تایبەت و بەڕێوەبردنی کاروباری ئابووری وڵاتێک کە پشت بە هەناردەکردن و فرۆشتنی نەوت دەبەستێت جێبەجێ دەکات؟. نیگەرانی سیاسیەکانی عێراق لە قسەکانی ترەمپ ئەوەیە کە عێراق چۆن کاریگەری ئەم سیاسەتە دەبێت؟ چی نوێیە لای ترەمپ بۆ ئەو هەرێمەی عێراقیش دەگرێتەوە؟
یەکەم: هەموو چاوەڕوانییەکان ئەوە پشتڕاست دەکەنەوە کە سیاسەتی ترەمپ لە “تێگەیشتن”ەوە دەگۆڕێت بۆ دەستەواژەی “هێز” لە عێراقدا. سەرۆککۆماری نوێ ئەو فەرمانی دەستگیرکردنەی لەبیر نەکردووە کە لەلایەن دەسەڵاتی دادوەری عێراقەوە دەرچووە، هەروەها بێ ئاگا نابێت لەو دەنگۆیانەی کە باس لە لایەنە عێراقییەکان دەکەن کە پشتگیری لە ڕکابەری دیموکراتەکان دەکەن لە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکادا. لە هەمووی گرنگتر، دەبێت ڕۆڵی ئەمریکا لە عێراقدا هێزی خۆی بگەڕێتەوە، دوای ئەوەی میلشیا چەکدارەکانی سەر بە ئێران زاڵ بوون لەسەر بڕیاردانی سیاسی و ئابووری وڵات.
ئایا عێراقییەکان ناچار دەبن پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە وەک مەرجێک بۆ پشتیوانیکردن لە سیستەمی سیاسی وڵاتەکەیان؟ پێموایە ئەوچەندە بەدوور نازانرێت، بەڵام هەموو ئەگەرەکان ئاماژە بەو شتە دەکەن.
ئەم پرسیارەی خوارەوە بەردەوام لەلایەن عێراقییەکانەوە دەکرێت: ئایا ترەمپ ڕازی دەبێت بە کشانەوەی تەواوی ئەمریکا لە عێراق و دەرگای فراوانکردنی ئێران بە کراوەیی بهێڵێتەوە؟ پێدانێکی پێویست نییە بۆ ئەوەی وەڵام بداتەوە کە مەحاڵە ئەو ڕێگە بەو شتە بدات. بۆیە پێشوەختە باس لە جێهێشتنی سوپای ئەمەریکا لە خاکی عێراق بکرێت لە ڕاستیدا ڕەنگە پێچەوانەکەی بکات و ژمارەی هێزەکانی سەر خاکی عێراق زیاد بکات.
ئێران لەلای خۆیەوە درک بەوە دەکات کە ترەمپ عێراق لەسەر تاوەیەکی زێڕین ڕادەستی ئەو وڵاتە ناکات، وەک ئەوەی بایدنی پێش خۆی لە “هێزکردنی” ئێران ومیلشیاکانیدا کردی. خراپترینیان هێشتا لە ئارادایە، بە پشتڕاستکردنەوەی ئەمەریکا کە ئێران هەوڵی تیرۆرکردنی ترەمپی داوە لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا و ئیدارەی ئێستای ئەمریکاش دەڵێت ئەمە دەتوانێت کردەوەیەکی شەڕ پێکبهێنێت. بۆیە دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەتەوە کە دراوسێی ڕۆژهەڵات داوای لە سەرکردەکانی میلیشاچەکدارەکان کردووە عێراق بەجێبهێڵن لە ترسی تۆڵەسەندنەوەی ئەمەریکا هەروەها هەوڵی خێراکردنی هەڵبژاردنی سەرۆکی پەرلەمانی عێراقی لە بلۆکی سوننەی هاوپەیمان لەگەڵ تاران داوە بە مەبەستی دەستەبەر کردنی یاسای زیاتر کەلە بەرژەوە ندی ئەو هێزانە بێت کە لە دەرەوەی سنوورەکانیەوە پاڵپشتی دەکرێن، بە قۆستنەوەی لاوازی سیاسەتی ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک کۆماری پێشووی ئەمریکادا.
سەرۆکی نوێی ئەمریکا درک بەوە دەکات کە دەسەڵاتی ئابووری ئەوەیە دەسەڵاتی خۆی بەسەر خەڵکدا دەسەپێنێت نەک ئەو سوپایانەی کە بە پێشکەوتووترین تەکنەلۆژیا تەیارکراون.
ترامپ لەوە تێدەگات کە پرۆسەی بڕیاردانی عێراق لە دەستی حکومەتی عێراقدا نییە، بەڵکو لە دەستی ئەولایەنە سیاسی و میلیشیا چەکدارەکاندایە، بەتایبەتی کاتێک گوێمان لە هەندێکیان دەبێت دەڵێن بڕیاری ئاشتی و شەڕ لە دەستی حکومەتدا نییە، بەڵکو لە دەستی فراکسیۆنەکاندایە هەرکاتێک بڕیاری ئەوە بدەن.
یاسادانەرانی کۆمارییەکان کە دوای سەرکەوتنی کاندیدەکەیان، دۆناڵد ترەمپ لە کۆشکی سپی، کۆنترۆڵی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا و ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکایان بەدەستهێنا، هەوڵدەدەن یاسایەک دەربکەن کە پارەی فیدراڵی بۆ هێزەکانی کۆکردنەوەی جەماوەری و پڕۆژە پەیوەندیدارەکان، وەک کۆمپانیای ئەلموهەندیس ڕابگرن، چونکە ئەم پارانە بۆ دابینکردنی بودجەی گروپەکانی پەیوەست بە سپای پاسدارانی ئێران بەکاردەهێنرێن.
چینی سیاسی عێراق دەزانن کە هاتنی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی،
بە لەبەرچاوگرتنی هێمنی و ملکەچبوونی پێشووی وڵات بۆ ئیرادەی کوتلە چەکدارەکان، ئاماژەیەکی باش نییە. خەڵکی سیاسی و شارەزا باش دەزانن سەردەمی دوای ترەمپ وەک سەردەمی پێش ترامپ نابێت، بەتایبەتی لەگەڵ هاتنی باڵیۆزێکی نوێی ئەمریکا بۆ عێراق بۆ جێگرتنەوەی ئالینا ڕۆمانۆڤسکی یە. هەروەک چۆن کەشوهەوای عێراق ناجێگیرە، دۆخی سیاسی عێراقیش بە هەمان شێوە ناجێگیر وشل دەبێتەوە، لەگەڵ داینامیکی ناوچەیی لە کاریگەری دۆمینۆ دەچێت، لەگەڵ ئەوەی عێراق یەکێکە لەو بەردانەی کە یەک لە دوای یەک دەکەون، ئەمەش دەتوانێت ئاماژە بە سەرەتایەکی جیاواز لە ڕابردوو بکات.
