دلۆڤان عابد سەليم
ئه‌رێ قوربانیێن سه‌یێن به‌ردایی مافێ قه‌ره‌بووكرنێ هه‌یه؟ دلۆڤان عابد سه‌لیم* قه‌ره‌بۆكرن چاره‌سه‌ركرنا وێ زیانێ یه ئه‌وا ژ ئه‌نجامێ شاشیا كه‌سه‌كی یان لایه‌نه‌كێ په‌یدا دبیت، ئارمانج ژ قه‌ره‌بۆكرنێ ئه‌وه زیانپێكه‌فتی ڤه‌گه‌ریته وی بارودۆخێ به‌ری زیان دروست بووی، یان كێمكرنا وان كاریكه‌ریێن په‌یوه‌ستبووێ زیانێ ڤه. ئه‌ڤرۆ ئاریشه‌یا سه‌یێن به‌ردایی و بێ سه‌رپه‌رشت بوویه دیارده‌ك ل هه‌می باژێر و باژێركێن هه‌رێما كوردستانێ و ئیراقێ و یاسادانه‌ری چاره‌سه‌ریا بابه‌تی كریه ب رێكا ده‌ركرنا یاسایه‌كا تایبه‌ت ب ناڤێ یاسا (نه‌هێلانا سه‌یێن به‌ردایی) ژماره 48 سالا 1968 و نهۆ یا كاڕایه ل هه‌رێما كوردستانێ لێ ل عیراقێ ئه‌ڤ یاسایه هاتیه‌لادان و ژكارئێخستن و ل شوینا وێ یاسایه‌ك دیتر بناڤێ یاسا (ساخله‌میا گیانه‌وه‌ره‌ی) ژماره32 سالا 2013هاتیه ده‌ركرن و په‌سه‌ندكرن بۆ پارێزگه‌هێن دیتر یێن عیراقێ ژبلی هه‌رێما كۆردستانێ. یا خۆیایه ئێك ژ ئارمانجێن سه‌ره‌كی یێن كۆنترولا كارگێری الضبط الاداري) پاراستنا مافێ ساخله‌میا خه‌لكی بكه‌ت و نه‌هێلانا ترسێ و دلراوه‌كیێ د ناڤ جڤاكێ دا، یاسا نه‌هێلانا سه‌یێن به‌ردایی ئه‌ڤ ئه‌ركه ب كۆنترۆلا كارگێرێ دایه و هاتیه دیاركرن كو لژنه‌یێن لاوه‌كی ل پارێزگه‌هان بهێنه دروستكرن ب سه‌رۆكاتیا پارێزگه‌ری و ب ئه‌ندامه‌تیا نوونه‌رێ وه‌زاره‌تا چاندنێ و یێ وه‌زاره‌تا ناخۆ ویێ وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ سه‌رۆكاتیا باژێرڤانیا پارێزگه‌هێ ژبۆ دانانا پلانه‌كا لاوه‌كی یا گشتگیر بۆ ژچاره‌سه‌ركرنا دیارده‌یا سه‌یێن به‌ردایی و نه‌هێلانا وان ب شێوه‌كێ گونجایی ل گۆره‌یی خشته‌كی. چونكی هه‌ر مه‌ترسیه‌ك دروست بیت یا گرنگه ئه‌و مه‌ترسی ب گۆڕه‌یی پلانه‌كا رێكخستی بهێته چاره‌سه‌ركرن، هینگێ دێ ئه‌نجامێن باش ل دی خۆ هێلیت. ل ڤێرێ پرسیار ئه‌وه ئه‌گه‌ر سه‌یێن به‌ردایی هێرش بكه‌نه كه‌سه‌كی و زیانێ بگه‌هیننێ، هینگێ ئه‌و دكاریت داوایه‌كا قه‌ره‌بۆكرنێ ل به‌رامبه‌ر دادگه‌هێن تایبه‌تمه‌ند تۆماربكه‌ت؟ وه‌كی مه دیاركری كو یاسایێ ئه‌ركێن پارێزگه‌هێ و لژنا لاوه‌كی دیاركرینه ب چاره‌سه‌ركرنا دیارده‌یا سه‌یێن به‌ردای و نه‌هێلانا وان ل ناڤ باژێر و باژێركان دا ب رێیا پلانه‌كا ده‌مكی و گشتگیر و كاریگه‌ر و ئه‌گه‌ر پارێزگه‌ه دگه‌ل وه‌زاره‌تێن دیتر ئه‌وێن ل سه‌ری مه‌دیاركرین ب ئه‌ركێ خۆ نه‌رابن و به‌ندێن یاسایا ناڤبری جێبه‌جێ نه‌كه‌ت هینگێ كه‌سێن زیان ڤێكه‌فتی مافێ بلندكرنا داوایا قه‌ره‌بۆكرنێ لبه‌رامبه‌ر دادگه‌هێن تایبه‌تمه‌ند هه‌یه ل ده‌مێ چه‌ند مه‌رج پێدڤی په‌یدا دبن، ئه‌و ژی ئه‌ڤه‌نه:- ئێك: هه‌بوونا شاشیێ، لایه‌نێن كارگێری ئه‌وێن مه لسه‌ری دیاركرین ئه‌ركێ خۆ جێبه‌جێنه‌كه‌ن ب چاره‌سه‌ركرنا ئاریشه‌یا سه‌یێن به‌ردای و هه‌بوونا وان د ناڤ باژێری و جڤاكێ دا. دوو: په‌یدابوونا زیانێ، ل ده‌مێ هێرشكرنا سه‌یێن به‌ردایی ل دژی كه‌سه‌كی ود ئه‌نجام دا تووشی زیانێ بیت وه‌ك (ترس یان برینداركرن یان مرن). سێ:په‌یوه‌ندیا ئه‌گه‌رێ (العلاقه السببه) د ناڤبه‌را شاشییا كارگێریێ و زیانێ دا هه‌بیت. چار: سه‌لماندن، پشتی په‌یدابوونا مه‌رجێن سه‌ری ل ڤێرێ یا گرنگه ئه‌و كه‌سێ زیانڤێكه‌فتی بكاریت بۆ دادگه‌هێ بسه‌لمینیت ب به‌لگه كو یێ تووشی هێرشا سه‌یێن به‌ردایی بووی و باوه‌ری بۆ دادگه‌هێ په‌یدا بیت، هینگێ دێ بریارا قه‌ره‌بۆكرنێ بۆ وی كه‌سێ زیانڤێكه‌فتی ده‌ركه‌ت. سه‌باره‌ت سه‌یێن بخودان و ب سه‌رپه‌رشت ئه‌وێن ل ناڤ مالان دا دئێنه بخۆدانكرن یاسایا ناڤبری ئه‌ركێن وان ژی دیاركرینه، دڤێت ئه‌و چاڤدێریا سه‌یێن خۆ بكه‌ن وده‌رمان و ڤاكسینێن پێدڤی بۆ دابین بكه‌ن و نه‌هێلن هێرشی وه‌لاتیان بكه‌ن، پێچه‌وانی هه‌ر زیانه‌كا ژ وان سه‌یێن ب خودان په‌یدا بیت وه‌ك هێرشكرنا لسه‌ر وه‌لاتیان و برینداركرنا وان یان هه‌ر زیانه‌كا دیتر ژێ دروست بیت، خودانێن وان به‌رپرسن ژ كریارێن سه‌یێن خۆ و كه‌سێ زیانڤێكه‌تی مافێ قه‌ره‌ۆویێ ژ وان هه‌یه ل به‌رامبه‌ر دادگه‌هێن تایبه‌مه‌ند.
