هشیار شکاك خورشید
هيچ نەتەوەیەک نیە بێ ئەوەی تێکۆشان يان بێ ئەوەی قوربانى دابێ , قەوارەیەکی سياسى – نەتەوەیی پێکەوە نابێ ، هەموو دەوڵەتێک چوارچێوە و یەک شێوە لە خۆی ناگرێت ، تەنانەت بارەدۆخیشیان وەکۆ یەک نییە و جياوازى لە نێوانياندا هەیە ، جا لە رووی رووبەری زەمینەی بێت و یاخود لە رووی ئاينى و نەتەوەیی و کەلتۆرییەوە بێت , بگرە زۆر جۆری دەوڵەتیش هەن لەوانە دەوڵەتی سادە ، دەوڵەتی فیدراڵی ، دەوڵەتی خاوەن سەروەرى تەواو ، دەوڵەتی خاوەن نيمچە سەرەوەی .
لێرەدا بە كورتى باس لە هەر یەک لەو لایەنە گرنگ و بەرچاوانە دەکەین کە هۆکار و فاکتەرن بۆ دروست بوونى دەوڵەت :
یەکەم – زمــــــــان : سەرەرای بوونى هەموو لایەنە پێوویستییەکانی نەتەوەیەک بۆ ئەوەی بتوانرێت دەسەڵاتێکی پتەو بنيات بنرێت و پارێزگاری لە ئاسايش و دیموکراسی نەتەوەی خۆی بكات و بە پێی گۆرانی بارودۆخى سياسى و پێشکەوتنی کۆمەلایەتی و ئابوورى پارێزگاری دەسەڵاتی ياسايى خۆی بكات , بوونى زمانێکی یەکگرتوو خالێکی بنەرەتی و گرنگە و دەتوانین بلێن رۆح و بەردەوامی مانەوەی ژیانی هەر نەتەوەیەکە ، بەڵام بۆ پارێزگاری كردن لەم لایەنە گرنگە لە وجودى نەتەوەدا پێوویستیمان بە بوونى ئیرادەیەکی یەکگرتوویی و عەقلی مرۆڤ هەیە تاوەکۆ پەرەی پێ بدەین کە هەستێکی ناوەکی لاى مرۆڤ هەیە کە وابەستەی دەکات بە پاراستنی زمان و خاكى خۆی و گەشەسەندنی یەکێتی نەتەوەیی ، کەواتە زمان تەنها شێوازێک نیە بۆ لە یەکتر گەیشتن ، بەلکۆ شێوازێکە بۆ گرێدانی کۆمەلێ مرۆڤ و دروستكردنى هەستێکی ناوەکی وەها بەهێز کە بتوانن پارێزگاری لە وجودى ماددى و مەعنەوی یەکتر بکەن و خۆشەویستیەکی رۆحی بەهێز وابەستەی یەکتریان بکات ، کە ببێتە هۆی دروستكردنى سنورێکی جۆگرافی بەهێز.
دووەم – خــــــــاك : لایەنێکی گرنگ و پێکهاتەیەکی زەروورە بۆ ئەوەی نەتەوەیەک بتوانێت بریاری دروستکردن و پێکهێنانی دەوڵەت بدات ، ئاشکرایە بە بێ سنورێکی جۆگرافى دياريكراو هیچ نەتەوەیەک ناتوانێت بير لە دروست بوونى دەوڵەت بکاتەوە ، لە بەر ئەوە خاك موقەدەسترين و پایەدارترين وجودە لاى نەتەوە ، چۆنکە هەر لە رێگای داگیرکردنی خاکەوە داگیرکەران دەتوانن سيماى نەتەوەیمان بە تەواوى بشێوێنن و ئەو كلتور و کەلەپۆر و بەرهەمە ئابوریانەی کە بەرهەم هێنراوە لە ناوى بەرن و بە پێی بەژەوەندی خۆیان بەكارى بهێنن ، بگرە هەر لە رێگای داگیرکردنی خاکەوە دەتوانرێت زمانى نەتەوەیمان لێ قەدەغە بکرێت و جۆرەها چەوسانەوە و خۆسەپاندن بە سەردا بسەپێنرێت ، کەواتە رزگارکردنی تەواوى وڵات لە ژێر دەستى داگیرکەراندا ئامانجێکی سەرەکییە ، لە پێناو پاراستنی یەکێتی خاك و پتەوبوونی ژیانی کۆمەلایەتی دەبێت بە شێوازێکی دیموکراتیانە رێگە بە گشت بزوتنەوە سياسى و کۆمەلایەتی و ئابوورى و رۆشنبیریەکان بدرێت ، بێنە مەیدان و نەخشەیەکی نەتەوەیی پێشکەوتن خواز بۆ پاراستنی ئاسايشى ناوخۆ و رووبەرووبوونەوەی هێرشەکانی دەرەوە کە مەبەست لێ تێكدانى ئاسايشى نەتەوەیی بێت.
سێیەم – پێکهاتەی کۆمەلایەتی : گشت میللەتانی دونيا شێوازى پێکهاتەی کۆمەلایەتیانە دەگەرێتەوە بۆ مێژووی شێوازى ژیانیان ، واتە بەرەو پێش چوونی ئابوورى و شێوازى دەسەڵات و كاريگەرى ئاين لە سەر بيروراى خەڵکی و ئاستى رۆشنبیری کۆمەڵ …. هتد ئەمانە گشتیان پێکەوە ئاستى پێکهاتەی کۆمەلایەتی نەتەوە ديارى دەکەن و ئەم پێکهاتەیە کۆمەلایەتیەش دەبێتە هۆى دەستنيشانكردنى شێوازى دەسەڵاتی دەوڵەت ، گرنگیشە دەسەڵاتی دەوڵەت لەگەڵ ئاستى هوشيارى خەڵکدا بگۆنجێت ، ئاستى فكرى و پەیوەندییە کۆمەلایەتیەکانی خەڵک لە يەك ئاستدابن و تەواوكەرى يەكترى بن ، لە بەر ئەوەی پێکهاتەی کۆمەلایەتی بنەمایەکی مێژوویی هەیە و گۆران بەسەر شێوازى ژیانی کۆمەڵدا دێت و بەرەو پێشەوە دەچێت و لە بەرامبەر ئەمەشدا دەبێت وەک شتێکى حەتمی و زەروورى شێوازى دەسەڵاتیش گۆرانی بە سەردابێت و خۆى لەگەڵ کۆمەڵدا بگۆنجێنێت.
چوارەم – مێژوو : مێژوو بە گشتى واتە ململانێى نێوان هێزە جياواز و دژەکان ، هاوكارى كردنى نێوان هێزە هاوپەیمانەکان ، گۆرانی یەک لە دواى يەكى دەسەڵاتەکان و تۆماركردنى تراژیدیا و كۆميدياى ژیان ، مێژووش سەڵمێنەری وجودى دەسەڵاتە ئەگەر خۆت ئيدارەى خۆت نەکەیت دەسەڵاتێکی تر دەسەپێت بەسەرتدا ، بۆیە مێژوو سەڵمێنەری ئەوەیە کە بوونى دەسەڵات و زەروورەتێکی حەتمییە ، ياخود دەتوانين بلێن مێژوو ململانێیە لە نێوان هوشيارى راست و هەڵەدا ، لە نێوان خۆشەویستی و رق و تۆلەدا ، بە گشتى مێژوو لايەنى خاک و خراپى مرۆڤایەتییە ، زۆر نەتەوە و ئیمپراتورە بالادەستەکانی مێژوو بە پێی گۆرانكارى و تێپەرینی زەمەن لە بەر یەک هەڵوەشاوەتەوە ، هەندێکیشیان بەرەو پێشکەوتن رۆشتوون ، هەروەها لە رۆژگارى ئێستادا هەر یەکە و سنوورى جۆگرافى خۆی جياوازە لةويتر.
