نووسینی: کەمال عەبدۆلڵا حەسەن (کەمال کوردی)
بانگەوازەكەی ئەم دواییەی عەبدۆلڵا ئۆجەلانی سەرۆكی پارتی كرێكارانی كوردستان(PKK)، جارێكی تر هەندێ پرسیار گەلێكی گرنگی سەبارەت بە داهاتووی دۆزی كورد لە ڕۆژهەڵأتی ناوەڕاستی هێنایە بەر باس و بووەتە ڕۆژەڤ. كە یەكێك لەو پرسیارە بنەڕەتیانە ئەوەیە (ئەگەر كورد چەك بكرێت و یان وەك گووتەنی چەك دابنێ، چی ڕوو دەدات؟)
ڕاستیە مێژوویەكان و ئەزموونەكانی ڕابردوو پێشانیان داوە كە وا بە درێژایی مێژوو، بزوتنەوە كوردیەكان بۆ گەیشتن بە مافە ڕەواكانییان ڕێگەی ئاشتیانە و دیپلوماتیكیان گرتووەتە بەر ، بەڵام زۆربەی زۆری ئەم هەوڵانە بە سەركووتكرن و خیانەت و یانیش پشتگوێ خستن و گرنگی نەدانی هێزەكانی دەسەڵاتدار كۆتاییان پێهاتووە.
ئەزموونی پەیماننامە و ڕێككەوتنی سیڤەر لە 1920 و دواتریش خیانەت كردنیان بە كوردەكان لە پەیماننامەی لۆزاندا لە 1923 نیشانیان دا كە تەنانەت ئەو كاتەی كە كوردەكان دەستەویەخەی خەباتی چەكداریش نەبوونە، دیسان مافەكانیان پێشڵكراوە.
لە سەردەمی كۆماری مەهاباد(1946)،قازی محەمەد هەوڵیدا بە پاڵپشتی و پشتگیری یەكێتی سۆڤییەت( ڕوسیای ئێستا)حكوومەتێكی كوردیی سەربەخۆ دامەزرێنێت، بەڵام دوای پاشەكشەی سۆڤیەت، ئەم حكوومەتە بێ بەرگرییەكی سەبازیی تەواو داڕما و كەوت و قازی محەمەدیش لە سیدارە درا. لە عێراقیش بزوتنەوەی ڕێبەری كوردان مستەفا بارزانی نموونەیەكی دیكەیە كە پێشانی دا تەنانەت دوای دانوستاندنێكی فراوانیش، بەغدا بەڵینەكانی جێبەجێ نكرد و ڕیككەوتنەكانی پێشڵكرد.
جا لێرەدا وەك دەزانین چەك دەتوانێت دو هوكار دەستەبەر بكات یان ئەوەی ببێتە كەرستەیەك بۆ شەڕ و جەنگ و یانیش گەرنتییەك بێت بۆ ئاشتی و مانەوە. ئینجا بەم پێێە بێت یەكێك لەو پرسیارە بنەڕەتیانە ئەمەیە كە” ئایا خەباتی چەكداری كەرستە و ئامرازیكی جەنگە یان لە ڕاستیدا، ڕێگەیەكە بۆ گەرنتی كردنی ئاشتی؟
مێژوو پێشانیداوە ئەو نەتەوانەی كە هێزی بەرگرییان نەبووە بۆ پاراستنیان، بەردەوام دەسەڵاتداران بەسەریاندا زاڵبوونە و بوونەتە میللەتێكی بن دەست. سەبارەت بە كوردیش،لە شوێن بە شوێنی مێژوودا چەك نەك وەك ئامێر و كەرستەیەك بۆ زیاد كردنی تووندووتیژی، بەڵكۆ زیاتر وەك ئامرازێك بۆ مانەوەی كلتووری و فەرهەنگی و نەتەوایەتی بكار هاتووە.
جا ئێستا و لەم هەڵومەرجەی هەنووكەیی جیهان كە دیموكراسی زیاتر لە هەر كاتێكی تر كەوتووتە ژێر كاریگەریی و تووندووتیژی و ڕكابەری و ناسیونالیستی نەتەوایەتی گەیشتووەتە لووتكە و هەر لایەكەو حەز بە داگیركاری و نەهێلانی لایەنی بەرامبەر دەكات، ئەگەر بێت و كورد چەك دابنێت ئەوا ڕەنگە چەند سیناریۆیەك ڕووبدات و لەوانەش:
1. مەترسیی سەركووتكردن و جینوساید
بە چاوخشاندنێك بە ڕابردوو، جارەهای جار سەلمێندراوە كە دەسەڵات و حكوومەتەكانی ناوچەكە، لە ئەگەری نەبوونی هێزی چەكداری كورد، سیاسەتی سەركووتكردنیان زیاتر و تووندتر كردووە.لە پرۆژەی ئەنفال لە عێراقدا كە زیاتر لە 182 هەزار كورد بوونەتە قوربانی و هەتا تاكو سەركووت كردنی خوێن مژانەی شۆڕشە كوردیەكان لە ئێران و توركیادا، مێژوو شایەتی ئەوە دەدات كە نەبوونی بەرگری و هێزی چەكدار، بە زۆری جینوساید و پاكتاوی نەژادیی بەدوایدا هاتووە.
2. دانوستاندن بە بێ پشتوانە و پشت بەستن بە هێزەوە
سیاسەتی جیهانیدا، دانوستاندن بە بێ پشت بەشتن بە هێزەوە، بە زۆری جگە لە سەپاندنی مەرجەكان لەسەر لایەنی بەهێزتر هیچ ئەنجامێكی دیكەی نییە، ئەویش كۆمەڵە مەرجێك كە هەرگیز ناكەوێتە بواری جیبەجێكردن و تەنیا لەو كاتەدا بۆ دڵخۆش كردن بەڵێنێ دەدرێت.كاتێك كە یاسر عەرەفات و ڕێكخراوی ئازادیخوازی فەلەستین (PLO) چەكیان دانا، ئەنجامەكەی بوو بە ڕێككەوتنێكی وەك ئۆسلۆ كە فەلەستینیەكانی خستە بەر بارودۆخێكی زۆر ناسكدا، بێ ئەوەی ببێتە هۆی دامەزراندنی حكوومەتێكی سەربەخۆی فەلەستینی.كوردیش لە هەر پارچەیەكی كوردستان ئەگەر بە بێ هیچ گەرنتی و ئیمتیازێك چەك دابنیت،ڕەنگە بكەوێتە بارودۆخێكی هاوشێوە كە حكوومەتەكانی ناوچەكە هیچ یەڵینیكیان سەبارەت بە چارەسەر كردنی كێشەی كورد نەبێت و هیچ ئەركێكیش لە سەر شانیان نەبیننن، بۆ نموونەی هەبوونی هێزیش دەتوانین ئاماژە بە مەسەلەی كەركووك لە 16 ئۆكتوبەر بكەین كە دواتر چیڕۆكی شەڕ و بەرگریەكانی پردێ و سحێلایان لێ كەوتەوە و ئەمانە دوو نموونەی زیندوون كە ئەگەر هێزی چەكداری كوردی نەبا ڕەنگە دەسەڵات تاكو ناوەڕاستی هەولێر هاتبا بەڵام كە هێزت لە هەمبەردا بەكار هێنا بە ناچار خۆی داوای ستۆپیك دەكات ئەویش بە مەرج.
3. لاواز كردنی شووناس و ناسنامەی نەتەوەیی و مافی كورد
هێزی سەربازی و چەكداری، لە پاڵ خەباتی كلتووری و سیاسی و دیپلوماتیك، یەكێك لە بنەماكانی مانەوەی هەر نەتەوەیەكە.ئەگەر كورد لە هەر شوێنێك بە تەواوی چاوپۆشی لە هەبوونی هێزی سەربازی بكات، ئەوا ڕەنگە شووناسی نەتەوایەتیەكەی زیاتر لەوەی بیری لێدەكرێتەوە بەرەو لاواز بوون بڕوات و سیاسەتە ئاسیمیلاسیونەكان تووندتر بكرێن و جێی بگرنەوە.لە هەندێ ناوچەی وەك كوردستانی باكوور كە بە زۆری هەوڵدەدن بە كوردستانی توركیا ناوبانگی بۆ دەربكەن، سیاسەتەكانی قەدەغەكردنی زمانی كوردی، گۆڕینی ناوی ناوچە كوردنشینەكان و جیاوازیی سیستیماتیك لە ئیدارەدانیان، نیشانی داوە كە حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی ئەم وەڵاتە هەر ئێستاش بەدوای لەناوبردن و نەهێلانی شووناس و ناسنامەی نەتەوەیی كوردن.
4. گریمانەی دزە پێكردن و دەستێوەردانی هێزە بیانیەكان
كورد بە گوێرەی پێگەی جوگرافیایی خۆی، هەردەم بووەتە ناوەندی ڕكابەرایەتی و كێبڕكێی ناوچەیی و نێودەوڵەتیەكان.ئەگەر كورد چەك بكرێت و چەك دابنێت، ڕەنگە هێزە ناوچەییەكانی وەك ئێران و عێراق و توركیا و بە سووریای ئێستاشەوە، بە دڵێكی ئاسوودەتر سیاسەتە دژە كوردیەكانیان جێبەجێ بكەن. هەروەها لەوانەشە هێزە نێودەوڵەتیەكانی وەك ئەمریكا و ڕووسیا كە تا ئێستا هێزی چەكداری كوردییان وەك كارتێكی گووشار لە ناوچەكەدا بەكار هێناوە لە هینێكا و لەناكاو دەست لە پاڵپشتی و پشتگیریی كورد هەڵگرن.چونكە كە هێزت هەبوو، ڕێزت دەبێت و حیسابت بۆ دەكرێت كە نەشت بوو لە ڕەقەم بوون دەرئەچی.
ئەنجامی ئەم باسە: ئایا چ ڕێگە چارەیەكی ئەلتەرنەتیڤ و جێگرەوە هەیە؟
لەوەی كە كورد پێویستە بۆ داهاتوو چ رێگایەك هەڵبژێرێت، بەڕاستی پرسیارێكی ئالۆزە.ڕاستە خەبات و شۆڕشی چەكداری هەردەم باشترین ڕێگەی چارەسەر كردن نییە و تێچووی مرۆیی و ئابووری قورسی لەگەڵدایە ، بەڵام چەك دانانیش بە بێ ستراتیژییەكی جێگیر و ئەلتەرنەتیڤێكی بە هێز دەتوانێت بارودۆخ و هەڵومەرجەكانی كورد زیاتر لە جاران ناسك و لاواز بكات. توركیا لەم بەینەدا هیچ نەرمییەكی پێشان نەداوە و هیچ كردەوەیەكی پۆزەتیڤی پێوە دیار نییە و هەر بڵێی لای وی نە بایە و نەباران و ئەوەی تا دوێنێ دەیگووت و جێەجێ دەكرد ئەمڕۆش هەر هەمانە بە بێ هیچ گۆڕانكاری و یانیش وەستانێك بۆیە پێناچێت توركیا وەك دیموكراسی خوازێك هەنگاو بنێت و لێرەدا سیاسەتێك پەیڕەو دەكات تەنیا بۆ لاواز كردنی كورد و نەخاسمە پ ك ك و پێشاندانی خۆی وەك لایەنێكی حەق و مافدار و دیموكراسی خواز.
جا بە گوێرەی ئەمانەی كە باسم كرد، ڕێگا چارەی ڕاستەقینە، نە لە خۆ بەدەستدانەوەیەكی ڕەهایە و نە لە شەڕی و پێكدادانێكی بێ كۆتایی، بەلكو ڕێگەی چارە لە هاوسەنگی و تەوازونی هێزە لە نێوان دپلوماسییەت و بەرگریكردندا. كورد پێویستە هەوڵبدات هاوكات لە گەڵ پاراستنی هێزی بەرگریی خۆی، كەرستەی سیاسی و میدیایی و ئابووری و كلتووریی خۆشی بەهێزتر بكات.تەنیا بەمانەیە كە دەتوانێت لە دانووستاندنەكان، ئیمتیاز بەدەست بێنێت و بەرگری لە مافەكانی خۆی بكات.
جا لە كۆتاییدا پرسیارێكی ڕیشەیی دێتە ئاراوە ئەویش ئەوەیە: ئاخۆ مێژوو بە بێ گەرنتی كردنی هێزی بەرگری و بێ بوونی چەك ڕێگە بە هیچ ئەنجامێك بە كوردەكان دەدات كە تەنیا بە دانووستاندنەوە بگەنە مافە ڕەواكانیان؟؟
كورد لە مێژوودا تەنیا دوو دۆستی هەیە( چەك و چیا) جا ئەگەر چەك نەما و كورد لە دانوستاندنیش سەرنەكەوت ئایا وەك هەمیشە چیا ڕزگاریان دەكات و بەرگرییان لێدەكات، یانیش چیای دۆستیشیان دەكەوێتە بەر هەڕشە و هێڕشی گەرمای چەك و هێزی دوژمن بۆ لەناو چوون، ئایا بەڕاستی دانانی چەك و دروشمی ئاشتی و برایەتی و پارچە پەڕۆ درۆوینەكەی دیموكراسی دادی مانەوەی كورد دەدات؟؟ ئەمە كۆمەڵێ پرسیارێكی قوڵە كە دەبێ ژیرانە وەڵام بدرێنەوە چونكە سەدە ،سەدەی دیجیتاڵ و زیرەكی دەستكرد و تەكنۆلۆژیا و سەردەمی دیموكراسی و خۆشەویستی و بەزەیی دیجیتاڵیشە،كەواتە كوردۆ زۆر هۆشیار بە گەمە بە مان و نەمانت نەكەی لەم ڕۆژگارە دیجیتاڵییە و بێ بەزەییەدا.
((كەمال كوردی-2025))
