فـــەرید نوورەدین عەزیزخان
زمان ژ گزنگترین ئالاڤێن لێکتێگەهشتن و پەیوەندیێ یە دناڤبەرا تاکێن جڤاکەکێ دیارکری ، هەروەسا ژ جڤاکەکی بۆ جڤاکەکێ دیتر، ب ڕێکا زمانی میلەت دهێنە نیاسین، ئانکو زمان ناسنامەیا میلەتانە.
یا خۆیایە هەر میلەتەکی زمانەکێ تایبەت بخوڤە هەیە، ئانکو مەرەم ژێ زمانێ دایکێ یە، دەما بەحسا زمانێ دوویێ دهێتەکرن مەرەم ژێ زمانێ پشتی زمانێ دایکێ یە.
جوداهییا زمانێ دوویێ دگەل زمانێ بیانی چیە؟
بدیتن و شرۆڤەیێن زانایێن زمانی، زمانێ دووێ ئەوزمانە، ئەوێ دناڤ جڤاکێ ئاخفتنکەرێ زمانێ دایکێ هەبیت. بۆ نمونە: دەما کوردەک ل عێراقێ خو فێری زمانێ عەرەبی بکەت، ل وی دەمی زمانێ عەرەبی دبیتە زمانێ دووێ ، چونکی دناڤ جڤاکێ مەدا هەیە. دیسان زمانێ بیانی ئەو زمانە ئەوێ دناڤ جڤاکێ ئاخفتنکەرێ زمانێ دایکێدا نەبیت، بۆ نمونە: دەما کوردەک خو فێری زمانێ فڕەنسی بکەت، ل وی دەمی زمانێ فڕەنسی دبیتە زمانێ بیانی، چونکی دناڤ جڤاکێ مەدانینە.
زمانێ دوویێ چ گرنگییا خو هەیە؟
زمانێ دووێ هەر وەکی زمانێ ئێکێ ( دایکێ ) گرنگییا خو هەیە، زمانێ دووێ دبیتە پرەک ژبۆ لێکتێگەهشتن و پەیوەنیکرنێ دناڤبەرا تاکێن جڤاکیدا، دیسان ب ڕێکا ئەوێ پرێ تاکێن جڤاکی دشێن ژبۆ کاروبارێن ڕۆژانە، کریارێن ئاخفتنێ، پەیوەندیێن خزمایەتیێ، کاروبارێن بازرگانی و کڕین و فرۆتنا تشتان…هتد مفای ژ زمانێ دووێ ببینن.ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ بهێزکرنا پەیوەندیێن خزمایەتی و دوستایەتیێ ، هەروەسا زانینا زمانێ دووێ زۆر جاران دبیتە ڕێکەک بۆ بدەستڤەئینانا داهاتەکێ مادی.
ئەرێ باشترە زارۆك دژیێ دەسپێکیێدا فێری زمانێ دایکێ ببیت یان زمانێ دوویێ ؟
ژبەر پەیوەندیا بهێز دناڤبەرا زانستێ زمانی و زانستێ دەروونی ، تایەکێ زمانڤانیێ پەیدابوویە ب ناڤێ زمانڤانیا دەروونی، کو ئەڤ تایە لەسەر وێ چەندێ کۆکە، کو باشترە زارۆک د ژیێ زارۆکینێدا فێری زمانێ دایکێ ببیت هەتا ژیێ ( ١٢ ) سالیێ، پشتی و تەمەنی فێری زمانێ دووێ ببیت، چونکی ژلایەکیڤە فێربوونا زمانێ دایکێ زێدتر هاریکارییێ دکەت ژبۆ فێربوونا زمانێ دووێ و ب ڕێکا زمانێ دایکێ کەرەستەیێن زمانێ دووێ دهێتە شرۆڤەکرن و ڕۆهنکرن، ئەڤ چەندەژی ڕێکێ لبەر فێربوونا زمانێ دووێ ساناهی دکەت، ژلایەکێ دیترڤە ئەگەر لدەسپێکا ژیێ زارۆکینیێ ، زارۆک فێری زمانێ دووێ ببیت، چێدبیت ببیتە ئەگەرێ ژناڤچوونا زمانێ دایکێ یان ژی درەنگ فێربوونا زمانێ دایکێ.
ل دووماهیێ دشێین بێژین، زمانێ دوویێ وەکی زمانێ ئێکێ ( دایکێ ) گرنگییاخو هەیە، بەلێ نە ب وی ڕەنگی کو زمانێ دایکێ بهێتە ژبیرکرن یان ب سەر زمانێ دایکێ زال ببیت و ببیتە ئەگەرێ ڤەگوهاستنا پەیڤێن زمانێ دوویێ بۆ دناڤ زمانێ دایکێ، هەروەکی مە ئاماژە پێکری، پێتڤییە ل دەسپێکێ زارۆك لدیڤ وی ژیێ زمانڤانیا دەروونی بۆ دەستنیشانکری فێری زمانێ ئێکێ و دوویێ بهێتەکرن. ب هیڤیا مفا وەرگرتنێ.
